در این صفحه با واژهگان تخصصی مکاتب زبانشناسی همراه هستیم. این واژهنامه شامل واژههای پایه در زبانشناسی است و به درک بیشتر مفاهیم زبانشناسی کمک میکند.
American Structuralism
- ساختارگرایی آمریکایی (مکتبی در زبانشناسی قرن بیستم که بر توصیف عینی زبان و تجزیه و تحلیل ساختارهای زبانی بدون توجه به معنی یا جنبههای شناختی تأکید داشت. چهرههای اصلی: لئونارد بلومفیلد)
Autosegmental Phonology
واجشناسی خودواحد (نظریهای در واجشناسی که معتقد است ویژگیهای آوایی مانند تکیه، لحن، یا ویژگیهای واجی، به طور موازی و مستقل از توالی واجها در لایههای جداگانه سازماندهی میشوند. ابداع شده توسط جان گلداسمیت.)
c
Cognitive Linguistics
- زبانشناسی شناختی (مکتبی که زبان را بخشی جداییناپذیر از شناخت انسان میداند و بر چگونگی شکلگیری ساختارهای زبانی توسط مفاهیم، تجربیات و فرایندهای ذهنی تأکید دارد.)
Competence
توانش (در زبانشناسی چامسکی، دانش ناخودآگاه یک گویشور از زبان خود، شامل قواعد و اصول زبانی. در مقابل کاربرد/کنش (Performance))
Computational Linguistics
- زبانشناسی رایانهای (شاخهای از زبانشناسی که از ابزارهای محاسباتی و الگوریتمها برای تحلیل و پردازش زبان طبیعی استفاده میکند.)
Corpus Linguistics
زبانشناسی پیکرهای/متنبنیاد (روشی در زبانشناسی که برای مطالعه زبان از مجموعههای بزرگ و سازمانیافتهای از متون زبانی واقعی (پیکره) استفاده میکند.)
D
Dependency Grammar
دستور وابستگی (چارچوبی نظری در نحو که روابط دستوری بین کلمات را بر اساس وابستگیها (یک کلمه هسته و دیگری وابسته) نشان میدهد، برخلاف دستور ساختار گروه.)
F
Functional Linguistics
زبانشناسی نقشگرا/کارکردگرا (رویکردی در زبانشناسی که بر نقش و کارکرد زبان در ارتباطات انسانی و چگونگی تأثیر این کارکردها بر ساختارهای زبانی تأکید دارد.)
Formal Linguistics
- زبانشناسی صوری/صورتگرا (رویکردی در زبانشناسی که بر توصیف دقیق و صوری ساختارهای زبانی و قواعدی که آنها را کنترل میکنند، تأکید دارد.)
G
Generative Grammar
- دستور زایشی (مکتبی در زبانشناسی که توسط نوام چامسکی بنیانگذاری شد. هدف آن یافتن مجموعهای محدود از قواعد است که میتوانند بینهایت جمله دستوری در یک زبان را تولید کنند و به دانش زبانی ذاتی انسان (توانش) بپردازد.)
Generative Phonology
واجشناسی زایشی (نظریهای در واجشناسی که بر اساس اصول دستور زایشی چامسکی شکل گرفت و به توصیف واجهای زبان با استفاده از ویژگیهای تمایز دهنده و قواعدی که تغییرات واجی را توضیح میدهند، میپردازد.)
Government and Binding
- Theory (GB): نظریه حاکمیت و مرجعگزینی (یکی از نظریههای اصلی در دستور زایشی که توسط نوام چامسکی در دهه 1980 ارائه شد و بر اصول و پارامترهای جهانی زبان تأکید دارد.)
H
Historical Linguistics
زبانشناسی تاریخی (شاخهای از زبانشناسی که به بررسی تغییرات زبان در طول زمان، تکامل زبانها و روابط خویشاوندی بین آنها میپردازد.)
L
Lexical Functional Grammar (LFG)
- دستور واژگانی-نقشی (چارچوبی نظری در نحو که بر رابطهی بین ساختار واژگانی و ساختار تابعی جملات تأکید دارد و معنی را در سطوح مختلف نمایش میدهد.)
Lexicase Grammar
دستور لکسیکال (یک چارچوب نظری در نحو که در آن تمام اطلاعات دستوری و معنایی در مدخلهای واژگانی (لغتنامهای) ذخیره میشوند و روابط نحوی از طریق این اطلاعات برقرار میشود.)
M
Minimalist Program
برنامه کمینهگرا (جدیدترین چارچوب نظری در دستور زایشی چامسکی که به دنبال توصیف زبان با کمترین اصول و قواعد ممکن است و بر کارایی محاسباتی تأکید دارد.)
P
Prague School
- مکتب پراگ (مکتبی برجسته در زبانشناسی ساختارگرایی که در دهه ۱۹۲۰ در پراگ شکل گرفت و بر مفاهیمی مانند کارکردگرایی (Functionalism)، ویژگیهای متمایز کننده (Distinctive Features) در واجشناسی و وجهنمایی (Markedness) تأکید داشت.)
Performance
:کنش (در زبانشناسی چامسکی، استفاده واقعی گویشور از زبان در موقعیتهای خاص، که میتواند تحت تأثیر عوامل غیرزبانی مانند حافظه، تمرکز و خطاهای گفتاری قرار گیرد. در مقابل توانش (Competence))
R
Relational Grammar (RG)
دستور وابستگی (چارچوبی نظری در نحو که به جای دستههای نحوی (مانند اسم، فعل)، بر روابط دستوری (مانند فاعل، مفعول) تمرکز دارد و این روابط را در سطوح مختلف نمایش میدهد.)
S
s
یی
s
یی
s
یی
s
یی
T
Tagmemics
- تگممیک(نقش گیر، ریزچم) (یک نظریه زبانشناسی که توسط کنت پایک بنیانگذاری شد و بر مطالعه واحدهای زبان (ریزچمها) از دیدگاه نقش و طبقه آنها در بافتهای مختلف تأکید دارد.)
Transformational Grammar
دستور گشتاری (بخشی از دستور زایشی که به قواعد تبدیل ژرفساختهای زبان به روساختها (گشتارها) میپردازد .)
Typological Linguistics
زبانشناسی ردهشناختی (شاخهای از زبانشناسی که به مطالعه شباهتها و تفاوتهای ساختاری بین زبانهای مختلف جهان میپردازد و زبانها را بر اساس ویژگیهای مشترک دستهبندی میکند.)
U
Universal Grammar (UG)
دستور زبان همگانی/جهانشمول (نظریهای در دستور زایشی چامسکی که معتقد است مغز انسان مجهز به مجموعهای از اصول و پارامترهای ذاتی و جهانی است که امکان یادگیری زبان را فراهم میکند.)
W
Word and Paradigm Morphology
صرف واژه و الگو (رویکردی در صرف که بر اساس الگوهای صرفی (پارادایمها) کلمات را تحلیل میکند و شکلهای مختلف یک واژه را به جای تجزیه به تکواژهای مجزا، به عنوان بخشی از یک الگو در نظر میگیرد.)
بازبینی و ویرایش: سحر خانبیلوردی