در این صفحه با واژهنامهی آواشناسی همراه هستیم. این واژهنامه شامل واژههای پایه در زبانشناسی است و به درک بیشتر مفاهیم زبانشناسی کمک میکند.
| فارسی | English |
| آواشناسی آکوستیک، آواشناسی فیزیکی (مطالعه ویژگیهای فیزیکی امواج صوتی گفتار) | Acoustic Phonetics |
| انسدادی-سایشی (همخوانی که با انسداد کامل جریان هوا و سپس آزاد شدن تدریجی آن به صورت سایشی تولید میشود، مانند ‘ch’ در church) | Affricate |
| سازوکار جریان هوا (روش تولید جریان هوای لازم برای تولید آواهای گفتار) | Air-stream Mechanism |
| لثوی (تولید شده با نوک یا تیغه زبان در تماس با لثه پشت دندانهای بالا، مانند ‘t’ و ‘d’) | Alveolar |
| لثوی-کامی (تولید شده با نوک یا تیغه زبان در تماس با لثه و بخش جلویی کام، مانند ‘ژ’ در ژاله) | Alveolo-palatal |
| ناسوده، تقریبی (همخوانی که در تولید آن اندامهای تولیدکننده به هم نزدیک میشوند اما نه آنقدر که جریان هوا کاملاً مسدود یا سایشی شود، مانند ‘l’ و ‘r’) | Approximant |
| اندام تولیدکننده، مفصل (هر بخشی از دستگاه گفتار که در تولید صداها دخالت دارد، مانند زبان، لبها) | Articulator |
| آواشناسی تولیدی (مطالعه چگونگی تولید صداهای گفتار توسط دستگاه گفتار انسان) | Articulatory Phonetics |
| دمش (انفجار هوای بدون صدا که بعد از برخی همخوانهای انسدادی در ابتدای هجا رخ میدهد، مانند ‘p’ در pin در انگلیسی) | Aspiration |
آواشناسی شنیداری (مطالعه چگونگی درک و پردازش صداهای گفتار توسط شنونده)
B | Auditory Phonetics |
B
| واجمصوت پسین (واجمصوتی که در تولید آن پشت زبان به سمت کام نرم بالا میآید، مانند ‘oo’ در moon) | Back Vowel |
دولبی (تولید شده با بستن یا نزدیک
کردن دو لب به یکدیگر، مانند ‘p’, ‘b’, ‘m’) | Bilabial |
| گروه تنفسی (واحدی از گفتار که در طول یک بازدم تولید میشود) | Breath Group |
C
| واجمصوتهای اصلی (مجموعهای از هشت واجمصوت مرجع که توسط دانیل جونز برای توصیف و طبقهبندی واجمصوتهای زبانهای مختلف استفاده میشوند) | Cardinal Vowels |
| واجمصوت میانی (واجمصوتی که در تولید آن زبان در موقعیت مرکزی قرار دارد، مانند ‘a’ در sofa (schwa)) | Central Vowel |
| قطع واکداری (توقف ارتعاش تارهای صوتی) | Cessation of Voicing |
| سینهرادیوگرافی (روشی برای مشاهده حرکات اندامهای گفتار با استفاده از اشعه ایکس) | Cineradiography |
| کلیک (همخوانی که با سازوکار مکشی تولید میشود، در برخی زبانهای آفریقایی وجود دارد) | Click |
| همتولیدی (پوشش حرکات تولیدی واجهای مجاور بر یکدیگر، به طوری که تولید یک واج تحت تأثیر واجهای قبلی و بعدی قرار میگیرد) | Coarticulation |
| همخوان، صامت (آوایی که در تولید آن جریان هوا در نقطهای از دستگاه گفتار مسدود یا محدود میشود) | Consonant |
| تاجی (همخوانی که با نوک یا تیغه زبان درگیر است، شامل لثوی، دندانی، کامی) | Coronal |
D
| بیدمشی (کاهش یا حذف دمش) | De-aspiration |
| دندانی (تولید شده با نوک زبان در تماس با دندانهای بالا، مانند ‘th’ در thin در انگلیسی) | Dental |
| نشانهی آوایی، علامت آوایی (نماد کوچکی که به یک حرف الفبای آوایی اضافه میشود تا ویژگیهای خاص آوایی آن را نشان دهد) | Diacritic |
| واجمصوت مرکب، دونگاره (یک واجمصوت که در طول تولید آن کیفیت واجمصوت تغییر میکند، مانند ‘ai’ در mine) | Diphthong |
| پشتی (تولید شده با بالا آمدن پشت زبان به سمت کام نرم یا سخت) | Dorsal |
E
| برونسو (جریان هوایی که از ریهها به سمت بیرون حرکت میکند و اکثر صداهای گفتار با آن تولید میشوند) | Egressive |
| پرانشی (همخوانی که با سازوکار جریان هوای برونسو چاکنایی تولید میشود، با بستن چاکنای و بالا بردن حنجره) | Ejective |
| الکترومیوگرافی (روشی برای اندازهگیری فعالیت الکتریکی عضلات درگیر در گفتار) | (Electromyography (EMG |
| عکاسی آندوسکوپی (استفاده از آندوسکوپ برای مشاهده اندامهای داخلی دستگاه گفتار) | Endoscopic Photography |
| گفتار مریای (گفتاری که توسط افرادی که حنجره خود را از دست دادهاند، با استفاده از هوای ذخیره شده در مری تولید میشود) | Esophageal Speech |
F
| صدای فالستو (روشی برای تولید صدا با ارتعاش بخش لبهای تارهای صوتی که صدایی با فرکانس بالا تولید میکند) | Falsetto |
| فیلتر (در آواشناسی آکوستیک، بخشی از دستگاه گفتار که برخی فرکانسها را تقویت و برخی را تضعیف میکند) | Filter |
| فرمانت (نواحی تقویتی یا قلههای انرژی در طیف صوتی واجمصوتها که مشخصه آنها را تعیین میکنند) | Formant |
| تنوع آزاد (تغییرات در تلفظ یک واج که هیچ تغییری در معنی ایجاد نمیکند و قابل پیشبینی نیست) | Free Variation |
| بسامد، فرکانس (تعداد ارتعاشات در ثانیه، که به عنوان زیر و بم صدا درک میشود) | Frequency |
| سایشی، خیامی (همخوانی که با ایجاد محدودیت در مسیر جریان هوا و تولید صدای سایش تولید میشود، مانند ‘f’, ‘s’, ‘sh’) | Fricative |
| واجمصوت پیشین (واجمصوتی که در تولید آن جلوی زبان به سمت کام سخت بالا میآید، مانند ‘ee’ در see) | Front Vowel |
G
| چاکنایی (تولید شده در چاکنای، با نزدیک کردن یا بستن تارهای صوتی، مانند ‘h’ یا ‘ʔ’ (وقف چاکنایی)) | Glottal |
| ایست چاکنایی، توقف چاکنایی (بستن کامل چاکنای و سپس باز شدن ناگهانی آن، مانند توقف در uh-oh) | Glottal Stop |
| چاکنای (فضای بین تارهای صوتی) | Glottis |
H
| واجمصوت بالا (واجمصوتی که در تولید آن زبان به سمت سقف دهان بالا میرود، مانند ‘ee’ در see) | High Vowel |
| همجایگاهی (واجهایی که در یک جایگاه تولید میشوند، مانند ‘p’ و ‘b’ (هر دو دولبی)) | Homorganic |
I
| درونسو (جریان هوایی که به سمت ریهها یا حلق حرکت میکند، در تولید برخی صداهای غیرگفتاری و نادر در گفتار) | Ingressive |
| آهنگ، نغمه (الگوی تغییرات زیر و بم صدا در طول یک جمله یا عبارت که معنی و عملکرد دستوری را منتقل میکند) | Intonation |
| الفبای آوایی بینالمللی (سیستمی از نمادها برای نمایش دقیق صداهای گفتار در تمام زبانهای جهان) | IPA (International Phonetic Alphabet) |
L
| لبگردشدگی (تولید واج با گرد کردن لبها) | Labialization |
| لبی-دندانی (تولید شده با دندانهای بالا در تماس با لب پایین، مانند ‘f’ و ‘v’) | Labiodental |
| حنجره (اندامی در گلو شامل تارهای صوتی) | Larynx |
| کناری (همخوانی که جریان هوا از کنارههای زبان خارج میشود، مانند ‘l’) | Lateral |
| واجمصوت شل (واجمصوتی که در تولید آن عضلات زبان نسبتاً شل هستند، مانند ‘i’ در bit) | Lax Vowel |
| روان (دستهای از همخوانها شامل ناسودهها و کناریها، مانند ‘l’ و ‘r’) | Liquid |
| واجمصوت پایین (واجمصوتی که در تولید آن زبان در موقعیت پایینی در دهان قرار دارد، مانند ‘a’ در cat) | Low Vowel |
| لبی (تولید شده با لبها، شامل دولبی و لبی-دندانی) | Labial |
M
| شیوه تولید (چگونگی محدود شدن یا مسدود شدن جریان هوا در تولید یک همخوان، مانند انسدادی، سایشی، خیشومی) | Manner of Articulation |
| واجمصوت میانی (واجمصوتی که در تولید آن زبان در موقعیت میانی بین بالا و پایین قرار دارد) | Mid Vowel |
| واجمصوت ساده، تکنگاره (واجمصوتی که در طول تولید آن کیفیت واجمصوت تغییر نمیکند) | Monophthong |
N
| خیشومی، انفی (همخوانی که در تولید آن راه دهان مسدود شده و جریان هوا از طریق بینی خارج میشود، مانند ‘m’ و ‘n’) | Nasal |
| حفره بینی | Nasal Cavity |
| خیشومیشدگی (تولید واج با پایین آوردن نرمکام و اجازه دادن به جریان هوا برای عبور از بینی، که معمولاً واجمصوتها را تحت تأثیر قرار میدهد) | Nasalization |
O
| حفره دهانی | Oral Cavity |
| انسدادی دهانی (انسدادی که در آن جریان هوا فقط از طریق دهان مسدود میشود، برخلاف انسدادی خیشومی) | Oral Stop |
| نوساننگار (نمودار دامنه موج صوتی بر حسب زمان) | Oscillogram |
P
| کامی (تولید شده با بالا آمدن جلوی زبان به سمت کام سخت، مانند ‘y’ در yes) | Palatal |
| حلقی (تولید شده در حلق، با عقب کشیدن ریشه زبان به سمت دیواره پشتی حلق) | Pharyngeal |
| حلق | Pharynx |
| واج، آوا (یک آوای خاص و فیزیکی تولید شده توسط دستگاه گفتار، بدون توجه به نقش آن در تمایز معنی) | Phone |
| آواشناسی (علم مطالعه صداهای گفتار از جنبههای تولیدی، آکوستیک و شنیداری) | Phonetics |
| زیر و بم (ویژگی شنیداری صدا که به فرکانس ارتعاش تارهای صوتی مربوط میشود) | Pitch |
| جایگاه تولید (نقطهای در دستگاه گفتار که در آن جریان هوا برای تولید یک همخوان محدود یا مسدود میشود، مانند دولبی، لثوی) | Place of Articulation |
| انسدادی، انفجاری (همخوانی که با انسداد کامل جریان هوا و سپس آزاد شدن ناگهانی آن (انفجار) تولید میشود، مانند ‘p’, ‘b’, ‘t’, ‘d’, ‘k’, ‘g’) | Plosive |
| ریوی (جریان هوایی که توسط ریهها تولید میشود و برای تولید اکثر صداهای گفتار استفاده میشود) | Pulmonic |
R
| برگشته (تولید شده با برگشتن نوک زبان به سمت کام سخت، مانند ‘r’ در برخی لهجههای انگلیسی) | Retroflex |
| تشدید (تقویت برخی فرکانسها در حفرههای دستگاه گفتار) | Resonance |
S
| بند، واج (یک واحد مجزا در جریان گفتار، مانند یک همخوان یا واجمصوت) | Segment |
| واجروان (واجهایی که با جریان هوای آزادتر تولید میشوند و معمولاً واکدار هستند، شامل واجمصوتها، ناسودهها، کناریها و خیشومیها) | Sonorant |
| طیفنگار (نموداری از انرژی فرکانسی صدا بر حسب زمان، که برای تحلیل آکوستیک گفتار استفاده میشود) | Spectrogram |
| اندامهای گفتار، دستگاه گفتار (اجزای دستگاه تنفسی و دستگاه گوارش که در تولید گفتار نقش دارند) | Speech Organs |
| هجا (واحدی از سازماندهی آوایی که معمولاً شامل یک هسته (معمولاً واجمصوت) و ممکن است دارای آغازه و پایانبست باشد) | Syllable |
T
| واجمصوت کشیده (واجمصوتی که در تولید آن عضلات زبان نسبتاً کشیده و منقبض هستند، مانند ‘ee’ در feel) | Tense Vowel |
| رنگ صوتی، طنین (کیفیت شنیداری صدا که به ترکیب فرکانسهای مختلف در آن بستگی دارد و باعث تمایز بین صداهای مختلف با یک زیر و بم و بلندی یکسان میشود) | Timbre |
| زبان | Tongue |
| نای | Trachea |
| آوانگاری (نوشتن صداهای گفتار با استفاده از نمادهای آوایی) | Transcribing |
| لرزشی (همخوانی که با لرزش یک اندام تولیدکننده (مانند زبان یا ملازه) در برابر اندام دیگر تولید میشود، مانند ‘r’ در اسپانیایی) | Trill |
U
| ملازه (بخش آویزان و کوچک در انتهای نرمکام) | Uvula |
| ملازی (تولید شده با پشت زبان در تماس با ملازه، مانند ‘q’ در عربی) | Uvular |
V
| نرمکامی (تولید شده با بالا آمدن پشت زبان به سمت نرمکام، مانند ‘k’ و ‘g’) | Velar |
| بست نرمکامی (بستن مسیر جریان هوا به سمت حفره بینی توسط نرمکام) | Velic Closure |
| دریچه نرمکامی-حلقی (فضای بین نرمکام و دیواره حلق) | Velo-pharyngeal Port |
| چینهای بطنی (ساختارهایی بالاتر از تارهای صوتی واقعی، گاهی در تولید صداهای خشن دخالت دارند) | Ventricular Folds |
| تارهای صوتی (دو چین عضلانی در حنجره که با ارتعاش خود صدا تولید میکنند) | Vocal Cords/Folds |
| واکدار، صدادار (واجهایی که در تولید آنها تارهای صوتی مرتعش میشوند) | Voiced |
| بیواک، بیصدا (واجهایی که در تولید آنها تارهای صوتی مرتعش نمیشوند) | Voiceless |
| کیفیت صدا، ویژگی صوتی (جنبههای فردی صدای یک شخص که به ویژگیهای حنجرهای و رزونانسی او بستگی دارد) | Voice Quality |
| واجمصوت، مصوت (آوایی که در تولید آن جریان هوا بدون هیچ انسداد یا محدودیت قابل توجهی از دهان خارج میشود) | Vowel |
| چهارگوشه واجمصوتی(نموداری برای نمایش موقعیت نسبی واجمصوتها بر اساس ارتفاع و پیشینگی/پسینگی زبان) | Vowel Quadrangle |
W
| طول موج (فاصله بین دو قله یا دره متوالی در یک موج صوتی) | Wavelength |
بازبینی و ویرایش: سحر خانبیلوردی